kutubhona

биронта қабрни қўймай текислаб ташла». Муслим бу ҳадисни «жанозалар» бобида бироз фарқ билан ривоят қилиб, икки хил суратни, сояси бор ҳайкални ва сояси йўқ, ўчириб ташланадиган суратни зикр қилди. Демак сояси бор нарса билан сояси йўқ нарсани фарқлаб, бир-биридан ажратиш нотўғри ва асоссиздир. Чунки бу нарсаларнинг яшайдиган ёки яшамайдиган бўлиши ҳаром қилишнинг иллати эмас. Буни ҳаромликдан истисно қиладиган биронта далил йўқ. Аммо дарахт, тоғ ва шу каби жони йўқ нарсаларни чизиш жоизлигига келсак, тасвирнинг ҳаромлиги ҳақида келган ҳадисларда ҳаромлик жони бор нарсанинг суратига муқайяд бўлди. Бу мўътабар қайд бўлиб, унинг амал қилинадиган мафҳуми бор. Мафҳуми шуки, жони йўқ нарсанинг сурати ҳаром эмас. Тўғри, баъзи ҳадислар мутлақ бўлиб келди. Лекин баъзи ҳадислар муқайяд бўлиб келди. Шунинг учун ҳаромлик инсон, ҳайвон, қушлар каби фақат жонзотлар суратига оид бўлди. Аммо бошқа нарсаларнинг суратини чизиш ҳаром эмас, жоиздир. Дарахт ва шу каби жонсиз нарсалар суратини чизишнинг мубоҳлиги ҳадисларда очиқ айтилган. Масалан Абу Ҳурайра ривоят қилган ҳадисда бундай дейилган:

«فَمُرْ بِرَأْسِ التِّمْثَالِ الَّذِي فِي بَابِ الْبَيْتِ فَلْيُقْطَعْ لِيَصِيرَ كَهَيْئَةِ الشَّجَرَةِ»

«Буюринг, Каъба эшигидаги тимсол бошини кесиб ташлашсин, дарахт кўринишига ўхшаб қолади». Бундан дарахт тимсолини чизишнинг зарари йўқ, деган маъно чиқади. Ибн Аббос ривоят қилган ҳадисда бундай дейилади: «Агар қилишинг (чизишинг) жуда зарур бўлса дарахт ва жони йўқ нарсалар суратини чиз».

Тасвирнинг ҳаромлиги ҳақидаги ҳадислар иллатланмай келди. Тасвирни иллатлашга оид ҳеч қандай иллат келмаган. Шунинг учун унга иллат қидирилмайди. Аммо Ибн Умар ривоят қилган Росулуллоҳ с.а.в.нинг: «… уларга «яратган» нарсангизни тирилтиринглар, деб айтилади», деган сўзларига ҳамда Ибн Аббос ривоят қилган ҳадисдаги: «… унга жон киргизмагунча азоблайверади, ҳолбуки у унга жон киргизолмайди», деган сўзларга ва Оиша р.а. суратлар ҳақида ривоят қилган ҳадисдаги: «одамларнинг қиёмат куни энг қаттиқ азобланадигани Аллоҳнинг яратишига ўхшатмоқчи бўлган кимсалардир», деган сўзларга келсак, булар иллатлаш тарзида келмаган. Бу ҳадислардаги лафзлар ва жумлалардан иллатлаш мазмуни тушунилмайди. Бунда бор-йўғи Росулуллоҳ